اماکن مذهبی
در جهان پر از دغدغه و هیاهوی امروزی که با تغییر و تحول سریع در هر بخش خود همراه است نیاز به فضایی برای آرامش روحی و روانی اهمیت زیادی دارد که این آرامش می‌تواند از عبادت در فضایی ایده‌آل و مناسب تامین گردد.
اماکن مذهبی به‌عنوان نقاطی امن برای داشتن حس روحانی، ارتباط با پروردگار و همچنین ارتباط با دیگر افراد نه تنها در زندگی فردی بلکه در سطح اجتماعی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند و از آنجایی که این اماکن برای عموم افراد جامعه قابل احترام و مقدس هستند باید در به‌گونه‌ای ساخته شوند که به بهترین نحو نشانگر احترام به مذهب و دین باشند.
این مجموعه‌ها مثل هر مجموعه دیگری به یک تیم متخصص و حرفه‌ای برای ساخته شدن نیاز دارند که تیم کتیبه ایساتیس به عنوان یک مجری قابل اعتماد از لحظه آغاز تا تحویل پروژه به صورت تمام قد در کنار کارفرماست و خدمات خود را حتی پس از اتمام طرح به کارفرما ارائه می‌دهد.
روند اجرا و ساخت اماکن مذهبی
- مکان‌یابی:
اولین مرحله برای ساخت یک مکان مذهبی انتخاب موقعیت و فضای مناسب برای آن است؛ دسترسی آسان، همخوانی با مذهب عموم ساکنان منطقه، در نظر گرفتن جمعیت افراد مورد نظر، بودجه و سایر موارد از اصلی‌ترین مواردی است که باید در نظر گرفته شود.
- طراحی:
طراحی فضای داخلی و خارجی یک مکان مذهبی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است این طراحی باید فضاهای کاربردی مورد نیاز مانند: فضای عبادت و اجتماعات، فضای مردانه و زنانه، وضوخانه و سرویس بهداشتی، کتابخانه، کلاس‌های درس و… را مورد توجه قرار دهد.
نکته دیگر که در طراحی اماکن مذهبی حائز اهمیت است استفاده از نمادهای دین و مذهب مربوطه می‌باشد برای مثال در مساجد از نمادهای اسلامی مانند ذکور مختلف، اسامی ائمه، داستان‌های قرآنی و… و نمادهای معماری ایرانی همانند شمسه، کتیبه‌های مختلف و … استفاده می‌شود یا در کلیساها از تصاویر و مجسمه‌های حضرت مریم و مسیح و صلیب استفاده می‌شود و در اماکن مذهبی دیگر ادیان هم نیز به همین شکل از نمادها استفاده می‌شود.
ساختمان‌های مذهبی عموما شکل متفاوتی از دیگر ساختمان‌ها دارند پس باید در طراحی آنها این تفاوت‌ها در نظر گرفته شود؛ برای مثال در ساخت یک مسجد باید گنبد، گلدسته، مناره، محراب و… طراحی شود.
به‌طور کلی طراحی اماکن مذهبی به‌خصوص مساجد در ایران دارای تقارن، طرح‌های هندسی، رنگ‌های زنده و نمادهای متفاوت هستند؛ با نگاه دقیق به مساجد متوجه شباهت بسیار آنها با بناهای ساسانی می‌شویم به طوری که بعضی تاریخدان‌ها یا معماران آنها را در دسته‌بندی معماری ساسانی قرار می‌دهند.
نور همانطور که در معماری ایرانی اهمیت زیادی دارد در معماری مساجد هم دارای اهمیت زیادی است زیرا نور تجلی از خداوند است و دلیل استفاده از آینه‌کاری، کاشی‌های براق، در و پنجره‌های بزرگ حضور و انعکاس بیشتر نور است.
رنگ‌های به کار رفته در مساجد هرکدام الهام‌بخش یک معنای خاص هستند؛ رنگ لاجوردی که از نشان آسمان است آرامش و پاکی را به نمایش می‌گذارد، زرد روشن‌ترین رنگ و نشانگر نور است، فیروزه‌ای نماد تقدس و سبز ایمان و علم را نشان می‌دهد.
آب یکی دیگر از نمادهای به‌کار رفته در مساجد است از آنجا که آب نماد حیات است و پلیدی‌ها را پاک می‌کند در حیاط ورودی مساجد معمولا یک حوض سنگی پر شده با آب زلال وجود دارد.
یکی دیگر از ویژگی‌های اماکن مذهبی در هرجای جهان داشتن عناصر مشترک است برای مثال در تمام مساجد اساس گنبد یک دایره می‌باشد که تصویری از کل جهان هستی است، محراب نشانی از رنگین کمان و مسیر اتصال زمین به آسمان است، رواق قوسی نشانی از کوه و استقامت و گلدسته‌ها نمادی برای تمرکز نور هستند.
باتوجه به تمام ویژگی‌هایی که از اماکن مذهبی گفته شد و دیگر نکات علمی و فنی تیم مهندسی کتیبه ایساتیس نقشه تمام بخش‌های داخلی و خارجی مکان مذهبی مورد نظر را طراحی می‌کند.
- برآورد و ریزمتره:
پس از طراحی نوبت به برآورد و ریزمتره می‌رسد که در این بخش مثل سایر اماکن محاسبه تمام موارد موردنیاز مثل نیروی انسانی، مصالح مورد نیاز، فضای لازم برای جانمایی تجهیزات، بودجه و… محاسبه و لیست می‌شود.
- ساخت و اجرا:
در مرحله ابتدایی باید آماده‌سازی زمین و زیرسازی سازه صورت گیرد و سپس ساخت بدنه اصلی مسجد، شامل: دیوارها، سقف، فضاهای جانبی و… انجام شود.
پس از ساخت بدنه نوبت به اجرای فضای داخلی مسجد و در آخر اجرای تزئینات آن با استفاده از هنرهای معماری، نقاشی، آینه کاری، گچبری، کاشی‌کاری، خطاطی و … می‌رسد.
- تجهیز:
تجهیز کردن اماکن مذهبی مثل هر مکان دیگر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ چون رفت و آمد عموم در اماکن مذهبی زیاد است به یک کف‌پوش مناسب و بادوام نیاز است که در مساجد با فرش پوشیده می‌شود و در کلیساها برروی آن صندلی‌های مخصوص عبادت نصب می‌گردد.
برای پخش و ضبط صوت به میکروفون‌ها، بلندگوها، آمپلی فایر و در کل یک سیستم صوتی کامل و با قدرت بالا نیاز است و می‌توان گفت مهم‌ترین تجهیزات در برپایی مراسمات مذهبی تجهیزات صوتی هستند.
تجهیزات نور برای تامین روشنایی عمومی و ویژه فضا مورد نیاز است، استفاده از پروژکتور برای نورپردازی ویژه المان‌های مهم مثل محراب یا گلدسته‌ها
دوربین‌های فیلمبرداری برای ضبط و پخش زنده مراسم‌های مذهبی و اجتماعی و پرده نمایش برای نمایش ویدئوها و تصاویر
نرم‌افزارهای مربوطه برای تنظیم بهتر تجهیزات، پخش اذان و دیگر اعلانات مذهبی، تنظیم نور و صدا، سامانه پیامکی و…
پس از اتمام ساخت و تجهیز اماکن مذهبی تیم مهندسی کتیبه ایساتیس از اجرای تمام جزئیات و آماده بودن فضا برای افتتاح اطمینان حاصل کرده و آن را به کارفرما تحویل می‌دهد.
انواع اماکن مذهبی
هر دین و مذهبی دارای اماکن خاصی برای عبادت، راز و نیاز، انجام امور فرهنگی و اجتماعی و… همان دین است که هریک از این مکان‌ها دارای ویژگی‌ها و اهمیت خاص خود می‌باشد و پیروان آن دین برای آن احترام ویژه‌ای قائل هستند.
از مهم‌ترین انواع اماکن مذهبی جهان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مسجد:
محل اصلی عبادت مسلمانان است که معماری آن ترکیبی از معماری ایرانی و اسلامی می‌باشد از ویژگی‌های معماری مسجد می‌توان به بی‌تفاوتی نسبت به سازه‌های اطراف، تاکید بر بخش‌های مهم سازه، گرایش به الهام از المان‌های طبیعی و درخشان بودن اشاره کرد.
در فرهنگ دین اسلام به‌خصوص اسلام ترکیب شده با فرهنگ ایرانی فضاهایی شبیه به مسجد با نام‌های دیگر مثل: امامزاده، حسینیه، مهدیه و… وجود دارند که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند اما در آخر از یک قالب کلی شبیه به مسجد پیروی می‌کنند.
از ویژگی‌های اصلی اماکن مذهبی مسلمانان می‌توان به این موارد اشاره کرد: داشتن نور زیاد، رنگین بودن، داشتن قوس و تراش‌های منحصربه‌فرد، پیچیده و عموما چندبعدی، سقف‌های بلند، در و پنجره‌های بزرگ، فرش‌های هزار رنگ و…
بسیاری از پنل‌های اکوستیکی علاوه‌بر عایق صوت، عایق حرارت هم هستند و تا حدی می‌توانند دمای داخلی را ثابت نگه دارند.
- کنیسه:
یهودیان برای عبادت به کنیسه می‌روند، کنیسه‌ها عموما فضایی به شکل مستطیل دارند که مراسم عبادت در بخش جلویی آن انجام شده و مردان و زنان جایگاهی مخصوصی برای عبادت دارند.
کنیسه عموما یک حیات کوچک و فضایی به‌عنوان دادگاه دارد همچنین ممکن است در خروجی کنیسه به بازار راه داشته باشد.
دیوارهای کنیسه عموما با تزئینات غربی پوشانده شده و تصویر حیوانات بر دیوارها دیده می‌شود که نشانگر الهام از فرهنگ ایرانی می‌باشد، دو لوح عهد عتیق و ستاره داوود از دیگر تزئینات به‌خصوص استفاده شده در کنیسه‌ها می‌باشند.
استفاده از دیفیوزر در مقابل میکروفون، اتاق‌های صوت، سالن‌های همایش و نمایش و… باعث افزایش کیفیت و شفافیت صدا می‌شود.
- کلیسا:
کلیساها هم مثل دیگر اماکن مذهبی جزو مکان‌های فرهنگی و تاریخی به حساب می‌آیند که دارای سقف بلند و شیشه‌های رنگی هستند و با آثار هنری، مجسمه‌ها و نقاشی‌های مذهبی که بیشتر مربوط به عیسی مسیح و حضرت مریم هستند تزئین شده و پیامی روحانی را دربر دارند.
کلیساها دارای بخش‌های مختلفی مثل جایگاه کشیش، مناطق نشیمن، حیاط و… هستند که برای برگزاری مراسم‌های دعا و به جا آوردن مناسک مذهبی، انجام غسل تعمید، عروسی و… مناسب‌سازی شده‌اند.
- معبد:
تقریبا پر زرق و برق‌ترین مکان‌های مذهبی در جهان معابد هستند که معمولا دارای ستون‌های بلند، سقف‌های تزئینی و جزئیات منحصربه‌فرد هستند.
فضای معابد پر از نمادها یا مجسمه‌های مقدس است که دارای اندازه‌های بزرگ هستند و رنگ‌های به کار رفته در معابد معمولا درخشان و چشمگیر است که معابد را به مجلل‌ترین اماکن مذهبی تبدیل می‌کند.
معابد معمولا ورودی‌های مشخص با حیاط‌های بسیار بزرگ دارند که برای تجمعات مذهبی در نظر گرفته شده‌اند.
- آرامگاه:
آرامگاه‌ها اماکنی هستند که معمولا برای یادبود و بزرگداشت مشاهیر و بزرگانی که از دنیا رفته‌اند و درگذشتگان ساخته می‌شوند. آرامگاه‌ها در ادیان مختلف معمولا در محوطه یا نزدیکی یک مکان مقدس مثل: مسجد، امامزاده، کلسیا و… قرار دارند و با اجزای طبیعت مثل خاک و درختان در هم آمیخته شده‌اند.
هر آرامگاه برای احترام و ارتباط با خاطرات عزیزان از دست رفته بنا شده و دارای نقوش و نگاره‌های مذهبی و مقدس است تا فضایی آرام و معنوی برای احترام به درگذشتگان و تامل فراهم آید.
ویژگی‌های مشترک اماکن مذهبی
- اکوستیک و صدابندی:
شاید مهم‌ترین ویژگی یک مکان مذهبی کیفیت خوب صدا در آن باشد چرا که این اماکن برای برگزاری مراسم دینی و مذهبی و اجرای مناسک دینی هستند و برای داشتن تاثیر عمیق معنوی باید کیفیت صوت در آنها بسیار بالا باشد.
رعایت ویژگی‌های اکوستیکی و صدابندی صحیح باعث می‌شود تا صدا به خوبی در فضای اماکن مذهبی پخش شود، صدا انعکاس بی‌مورد نداشته باشد و درست و کامل به گوش برسد. برای اجرای اکوستیک و صدابندی به ابزارها و تجهیزاتی مثل عایق‌ها، پخش کننده‌های صوتی، جاذب‌ها و… و همچنین یک معماری اصولی و محاسبه شده نیاز است.
- نورپردازی:
برای ایجاد یک تجربه معنوی بدون شک داشتن نور مناسب از ویژگی‌های بسیار تاثیرگذار است که با داشتن یک نور نرم و ملایم می‌توان این ویژگی را خلق کرد. به این دلیل که اکثر اماکن مذهبی دارای عناصر معماری منحصربه‌فرد هستند استفاده متمرکز از نور باعث برجسته‌سازی عناصر معماری به صورت راهبردی می‌شود و زیبایی آنها را نمایان می‌کند.
استفاده و تنظیم صحیح نور باعث تمایز فضاهای مذهبی می‌شود و با متمرکز کردن نور در بعضی فضاهای این اماکن می‌توان محل عبادت، موعظه، اجتماع مردم و… را متمایز نمود.
همچنین به دلیل در و پنجره‌های بزرگ از نور طبیعی جهت صرفه‌جویی در مصرف انرژی و القای حس درخشندگی استفاده کرد.
- تاسیسات مکانیکی و تهویه:
به دلیل رفت و آمد پیوسته جمعیت زیاد در اماکن مذهبی برای داشتن یک جریان همیشگی هوای مطبوع بهترین راهکار استفاده ترکیبی از تهویه مکانیکی و طبیعی است تا آب‌وهوا و دمای فضا تنظیم و صرفه‌جویی در مصرف انرژِی صورت گیرد.
- تزئینات هنری:
برای بهبود فضای معنوی و ایجاد ارتباط با مفاهیم دینی از عناصر مختلف به عنوان تزئینات هنری در اماکن مذهبی استفاده می‌شود. این تزئینات پیام‌های مختلف مذهبی، فرهنگی و اجتماعی را در بردارند.
این تزئینات شامل: گچ‌بری‌ها، نقاشی و مینیاتور، کتیبه‌نگاری، کاشی‌کاری، شیشه‌های رنگی، طلاکوبی و نقره‌کوبی، فرش و بافته‌های دینی و مذهبی و… می‌باشد.
- نظم و تقارن:
از آنجا که دین و مذهب راهی برای تکامل بشریت معرفی می‌شوند؛ تقارن بر کالبد بناهای مذهبی حاکم است. که نشانه‌ای از بی‌نقص بودن و داشتن یک مرکز و اصل واحد می‌باشد.
- استفاده از نمادها:
نمادهای به کار رفته در هر مکان مذهبی نشانه‌ای از فرهنگ آن است؛ هر نمادی نشانگر یک مفهموم معنوی و بالاتر است که فضای وسیع جهان خلقت را نشان می‌دهد.
این نمادها در نگاه اول معرف آئین رایج در هر مکان مذهبی هستند و در بعد عمیق‌تر خود تاریخ، بزرگان، داستان‌ها و اصول آن دین را نشان می‌دهند. از آنجا که ریزترین فنون معماری در اماکن مذهبی می‌تواند معنایی خاص را انتقال دهد سازنده آن باید بر تمام نکات و قواعد آگاهی و تسلط داشته باشد.
- فضابندی:
تمامی اماکن مذهبی دارای فضاهای مجزا برای انجام امور عبادی، ترویجی، فرهنگی و… هستند به همین دلیل باید در نقشه کشی آنها نیاز به تمام این موارد لحاظ گردد.
سخن پایانی:
به‌طور کلی معماری اماکن مذهبی در ایران به دلیل ساختارهای هندسی، مصالح و سبک‌های خاص به کار رفته یکی از فضاهای خاص ایرانی در هنر و معماری است. به همین دلیل ساخت، مرمت و ایجاد تغییرات در آنها را نمی‌توان از هر شخص یا شرکتی انتظار داشت.
مسلما داشتن تجربه، تخصص، آشنایی با تاریخ و فرهنگ مربوطه، رعایت اصول زیبایی شناسانه و… در ساخت و اجرای اماکن مذهبی نیاز است و به همین دلیل شرکت کتیبه ایساتیس قادر است تمام مراحل ساخت این اماکن را از انتخاب و زیرسازی زمین تا مرمت، بازسازی و تجهیز را برعهده گرفته و به بهترین شکل ممکن انجام دهد. در واقع صفرتاصد پروژه بدون ایجاد هیچ دغدغه مازادی برای کارفرما انجام می‌شود.